ייצוג הצעירים הערבים, הדרוזים והצ'רקסים בהשכלה הגבוהה בישראל גבוה יותר מאשר בעבר, אך עדיין נמוך מן הייצוג של בני גילם היהודים בכל רמות ההשכלה, והם מתמודדים עם אתגרים משמעותיים במערכת ההשכלה הגבוהה. הוועדה לתכנון ולתקצוב במועצה להשכלה גבוהה (ות"ת) פיתחה את תכנית הרחבת נגישות ההשכלה הגבוהה לערבים, דרוזים וצ'רקסים בישראל כחלק מתכניתה הרב-שנתית, והיא כוללת מגוון מעני תמיכה לסטודנטים אלה, בתחום הלימודי, החברתי והכלכלי. התכנית פועלת בכל 27 מוסדות ההשכלה הגבוהה שמתקצבת הוות"ת ושלומדים בהם סטודנטים ערבים, דרוזים וצ'רקסים לתואר ראשון.
מכון מאיירס-ג'וינט-ברוקדייל מלווה את התכנית במחקר הערכה הבודק את יישומה ותוצאותיה. דוח ביניים זה מתמקד בבדיקת יישום מרכיבי מערך התמיכה המיועדים למועמדים ולסטודנטים לתואר ראשון שניתנו עד סוף שנת הלימודים תשע"ו (2015/16), ובבחינת התוצאות של הסטודנטים בתום שנת הלימודים הראשונה. זאת, על בסיס ראיונות במוסדות, בחינת תכניות העבודה של המוסדות, וסקר בקרב סטודנטים שהחלו את לימודיהם בשנת הלימודים 2014/15 (תשע"ה).
להלן ממצאים נבחרים:
-
הפעלת מרכיבי התמיכה : נכון לסוף שנת 2015/16 (תשע"ו), כל המוסדות מציעים לפחות אחד משלושת מרכיבי מערך התמיכה העיקריים (מעטפת תמיכה במכינות הקדם-אקדמיות, הכנה למתקבלים ללימודים, ותכניות קליטה באקדמיה, הכוללות מענים לימודיים וחברתיים), ו-21 מוסדות מציעים את שלושת המרכיבים.
-
התקצוב הייעודי אפשר למוסדות לגייס בעלי תפקידים נוספים, לפתח מענים חדשים ואף להרחיב את היקף ההפעלה של מענים שהיו קיימים קודם לתכנית, למסדם ולהופכם למקצועיים יותר.
-
תפיסת הסטודנטים את תרומת התכנית : למעלה משני שליש מן המשתתפים במענים השונים העריכו שהתמיכה תרמה להם במידה רבה או רבה מאוד.
- חוויית הלימודים : מרבית הסטודנטים דיווחו על הצלחה להתמודד עם משימות לימודיות כגון קריאת חומרים בעברית וכתיבת עבודות ותרגילים. עם זאת, מעטים יותר דיווחו על הצלחה להתמודד עם חיפוש עצמאי של חומרי לימוד, קריאת חומרים באנגלית והשתתפות פעילה בשיעורים.
-
תוצאות סיום שנה א : רק 56% מהסטודנטים דיווחו שהשלימו לפחות 30 נקודות זכות (מתוך כ-40 הנדרשות) בתום שנת הלימודים הראשונה. ממצא זה, בדומה לממצא הקודם, מצביע על הצורך של רבים מהסטודנטים בהמשך תמיכה, גם בשנים הבאות ללימודיהם.
-
תת-קבוצות : הסטודנטים הבדואים דיווחו על צרכים מוגברים בכל המישורים. החל משנת הלימודים 2015/16 (תשע"ו) אחת המכללות קיבלה תוספת תקציב לתגבור מערך הסיוע לאוכלוסייה זו.
ממצאי המחקר הוצגו בפני צוות המועצה להשכלה גבוהה, חברי ועדת ההיגוי של התכנית, וצוותי היישום במוסדות ונדונו עמם. הממצאים משמשים בסיס לשיפור התכנית הקיימת ולהחלטה על כיוונים עתידיים לפיתוח מערך התמיכה לסטודנטים מן האוכלוסייה הערבית וליישומו.
המחקר הוזמן על ידי הוועדה לתכנון ולתקצוב במועצה להשכלה גבוהה ומומן בסיועה.
برنامج تعزيز إتاحة التعليم العالي أمام المجتمع العربي والدرزي والشركسي في إسرائيل: تقرير ثانوي بشأن منظومة دعم الطلاب الجامعيّين حتى نهاية السنة الدراسية 2015/2016
ارتفعت نسبة الطلاب الجامعيّين العرب والدروز والشركس في مؤسّسات التعليم العالي في إسرائيل قياسًا بالماضي، إلاّ أنها لا تزال أدنى من نسبة تمثيل الفئات العمرية من اليهود في جميع مستويات التعليم العالي، ويواجهون تحديات هامة في مؤسّسات التعليم العالي.
قامت لجنة التخطيط والميزانية في مجلس التعليم العالي بتطوير برنامج لتعزيز إتاحة التعليم العالي أمام السكان العرب والدروز والشركس في إسرائيل كجزء من برنامج طويل الأمد يشمل العديد من أوجه الدعم لهؤلاء الطلاب في مجالات مختلفة: الدراسية والاجتماعية والاقتصادية. تمّ اعتماد هذا البرنامج في 27 مؤسّسة للتعليم العالي المموّلة من قِبل لجنة التخطيط والميزانية والتي يدرس فيها طلاب من العرب والدروز والشركس في مرحلة البكالوريا.
يرافق معهد مايرس-جوينت-بروكدايل هذا البرنامج عبر كتابة بحث تقييمي يقوم بفحص تطبيق البرنامج ومخرجاته. يركّز التقرير الثانوي الحالي على فحص تطبيق عناصر منظومة الدعم المخصّصة للمتقدّمين للدراسة والطلاب في مرحلة البكالوريا الذين يدرسون في مؤسّسات التعليم العالي في إسرائيل حتى نهاية السنة الدراسية 2015/2016، وعلى فحص انجازات الطلاب في نهاية سنتهم الدراسية الأولى. يستند هذا الفحص إلى إجراء مقابلات في مؤسّسات التعليم العالي، وفحص برامج العمل التي تعتمدها هذه المؤسّسات، وبيانات استطلاع للرأي بين الطلاب الذي بدأوا دراستهم في السنة الدراسية 2014/2015.
فيما يلي نتائج مختارة لهذا التقرير:
-
تطبيق عناصر الدعم : قامت جميع مؤسّسات التعليم العالي حتى السنة الدراسية 2015/2016 بتوفير أحد عناصر منظومة الدعم المركزية على أقل تقدير (سلّة الدعم الموجّه للمرحلة التحضيرية، وتحضير الطلاب الذين تمّ قبولهم للدراسة، وبرنامج الاستيعاب في المؤسّسة تتضمّن احتياجات دراسية واجتماعية)، وتقوم 21 مؤسّسة للتعليم العالي بتوفير جميع عناصر منظومة الدعم الثلاثة. أتاحت هذه الميزانية الخاصة أمام مؤسّسات التعليم العالي تجنيد أصحاب مناصب أخرى وتطوير مصادر دعم جديدة وتوسيع نطاق تطبيق مختلف مصادر الدعم التي كانت قائمة قبل البرنامج الحالي ومأسستها وتحويلها إلى أكثر حرفية.
-
رأي الطلاب بشأن مساهمة البرنامج : أكثر من ثلثي المستفيدين من مصادر الدعم المختلفة عبّروا عن رأيهم بأن البرنامج قد ساعدهم بصورة كبيرة وكبيرة جدًا.
-
التجربة التعليمية : أفاد غالبية الطلاب أنهم نجحوا في التعامل مع واجبات دراسية مثل قراءة المواد وكتابة الوظائف والأبحاث المطلوبة منهم. بالرغم من ذلك، فقد أشارت نسبة أقل إلى نجاحهم في التعامل مع البحث الذاتي عن مواد تعليمية وقراءة المواد باللغة الإنجليزية والمشاركة النشطة في الحصة.
-
التحصيل في نهاية السنة الدراسية الأولى : أشار 56% فقط من الطلاب إلى أنهم حصلوا على 30 نقطة استحقاق على الأقل في نهاية السنة الدراسية الأولى (من أصل نحو 40 نقطة تعليمية سنويًا). تشير هذه النتيجة، أسوة بالنتيجة السابقة، إلى أن هناك العديد من الطلاب المحتاجين إلى استمرار الدعم في السنوات القادمة أيضًا.
-
مجموعات فرعية : أشارة الطلاب البدو إلى احتياجات إضافية على جميع الصعد. وحصلت إحدى الكليات، بدءًا من السنة الدراسية 2015/2016، على علاوة في الميزانية لتعزيز منظومة دعم هذه المجموعة الفرعية.
تمّ عرض نتائج الدراسة الحالية أمام فريق من مجلس التعليم العالي، وأعضاء اللجنة المرافقة للبرنامج، وطواقم تطبيق البرنامج في مؤسّسات التعليم العالي، ومناقشتها معهم. تستخدم هذه النتائج لتحسين البرنامج القائم واتخاذ القرارات بشأن الاتجاهات المستقبلية لتطوير منظومة الدعم الخاصة بالطلاب المنتمين إلى المجتمع العربي وتطبيقها.
صدرت الدراسة الحالية بطلب من لجنة التخطيط والميزانية في مجلس التعليم العالي وبدعمها.
הצעה לציטוט באנגלית:
Hendin, A., & Ben Rabi, D. (2016). National Plan for Expanding Access of Arab, Druze and Circassian Students to Higher Education in Israel: Interim Report on the Support of Students as of the End of the 2015-16 School Year. RR-741-16. Myers-JDC-Brookdale Institute. (Hebrew)